Dinlerken “anlamak” her zaman gerçekleşememektedir. Yanlış anlama ve anlaşılmalar da ortaya çıkabilir. Yanlış anlama yada anlaşılmaları önlemenin bir yolu, dinleyen kişinin dinlediğinden ne anladığını geri bildirim vermesidir. Geri bildirim kullanarak dinlemeye “etkin dinleme” diyebiliriz.

İçindekiler

• Karşımızdakini Anlamak İçin Kendimizi Onun Yerine Koyabiliyor muyuz?
  • Nasıl Dinliyoruz ?
    • Seçerek Dinleyen
    • Saplanmış Dinleyiciler
    • Savunucu Dinleyici 
    • Tuzak Kurucu Dinleyici
• Etkin Dinleme Özellikleri
• Etkin Dinleme Türleri

Dinleyicinin, konuşanın yalnızca duygularını açarak geri iletmesi ve kendi yorumunu ya da duygularını katmaması sağlıklı bir iletişim kurmak için gereklidir. Duygular açılarak, bireylerin kendi iç dünyalarında hapsolmalarına engel olarak karşılarındaki kişilerle etkili bir iletişim içine girmelerine yardım eder. Bireyler birbirlerinin iç dünyalarına kendi duyguların açılması yolu ile ulaşması derin ve doyurucu ilişkilerin yaşanmasını sağlar. Özellikle olumsuz duygular söylenip tüketildikleri zaman etkilerini kaybederler. Buradaki etkiden kastım, duyguların insanlar üzerinde yaptığı küçük ya da büyük bir ağırlığa benzetmedir. Olumsuz duyguların tüketilerek kaybedilmesi insanın psikolojik durumuna rahatlık sağlar.

Özellikle çocuklar duygularını ayırt ederek ifade etmekte zorluk çekerler. Ve onları dolaylı bir yolla açığa çıkarırlar. Örnek olarak; ağlama, bağırma, oyuncaklarını fırlatma gibi davranışları çocukların öfke, üzüntü, sevinç  gibi duygularını bizlere yansıtır. Çocukluk döneminden itibaren duyguları açık bir şekilde ifade edebilmeyi öğrenmek, sağlıklı iletişimlerin kurulabileceği bir yetişkinlik dönemi için olumlu bir temel oluşturur. Bu davranışı kazanamamış bazı yetişkinler de “zor insan” olarak yargılanmaktan belki de bu şekilde kurtulabilirler. 

Karşımızdakini Anlamak İçin Kendimizi Onun Yerine Koyabiliyor Muyuz ?

Etkin dinleme yapmak isteyen  kişinin kendini karşısındakinin yerine koyması gerekir. Ancak bunu gerçekleştirdiği zaman karşısındakinin duygularını hissedebilir. Empati olarak adlandırıldığımız bu durum, karşısındakinin duygusunu anlama , aynı şeyleri hissetme veya duygudaşlık anlamına gelmektedir. Bu beceriyi kullanan kişinin karşısındaki kişiyle aynı duygulara sahip olması gerekmez; ancak karşısındaki kişinin duygularını anlaması ve anladığını ona uygun yollarla geri iletmesi önemlidir. Belki de bireysel farklılıklarımıza saygı duymanın temeli işte tam burada devreye giriyor.

Etkin Dinleme Teknikleri Nelerdir ?

Dinlemenin değişik türleri vardır. Bunların en yaygın olanı “ Görünüşte Dinleme” dir. Bazen karşımızdaki dış görünüşüyle bizi dinliyor gibi görünür. Fakat iç dünyası bambaşka yerlerdedir ya da kafasında bizim söylediklerimizden daha önemli bir konu vardır. Bazı kişiler sadece kendi söyledikleri ile ilgilenir, bunlar dışında başka bir şeyle ilgilenmezler. Bu kişileri karşısındaki/ karşısındakilerle konuşuyor sanırız. Oysa bu tarz kişiler aslında konuşmuyordur, konuşuyor gibidirler. Söz konusu olan burada bir diyalog değildir. O kişinin kendi kendine konuşması, yada halk dilinde nutuk atma dediğimiz bir görüntüdür.

Seçerek Dinleyen

Bazı kişiler karşısındaki kişinin söylediklerinden sadece ilgi duydukları kısmı alırlar, diğer söylenenleri dinlemezler. Bu tür dinleyiciler “Seçerek Dinleyen” kişilerdir. Bu kişiler, ilgilerini çekecek bir ifade ortaya çıkına kadar sadece “görünürde dinleyici” olarak kalırlar. daha sonra dikkatlerini çeken bölümü dinlemeye başlarlar. Dikkatlerini çeken para, bir meslek, spor konuları olabilir. Eğer onların dikkatlerini çeken bir konuda konuşmuyorsanız, bu bir duvarla konuşmaktan pek farklı sayılmayacaktır.

Saplanmış Dinleyiciler

Bir de duygusal yönden “Saplanmış Dinleyiciler” vardır. Sürekli olarak belli bir duyguyu yaşamak isterler; söylediklerinizi dinlemeksizin onlardan bir hüzün çıkarmak isteyenler olabileceği gibi, her söylediğinizden gülünecek bir şey çıkarmaya çalışanlar da vardır. Böyle belirli bir duyguya saplanmış kişiler kendi ilgilerini çeken duygunun dışında duyduklarını o anda unuturlar.

Savunucu Dinleyici 

Bir başka dinleme türü “Savunucu Dinleyici” dir. Duydukları her şeyi  kendine yönelmiş bir saldırı olarak görür ve derhal savunmaya geçer. Örnek olarak; siz tüm iyi niyetinizle bir gün önce gittiğiniz yerde yediğiniz güzel bir yemekten söz ederken karşınızdaki kişinin size tuhaf tuhaf baktığını görürsünüz. Bir süre sonra arkadaşınızın “kendi yaptığı yemeği, beğenmediğinizi dolaylı yollardan değil , direkt olarak yüzüne söylemediğiniz için” kırıldığını öğrenebilirsiniz gibi.

Tuzak Kurucu Dinleyici

Bir başka tür dinleyici de, “Tuzak Kurucu” olarak tanımlayabiliriz. Bu tür dinleyiciler hiç cevap vermeden dinlerler. Çünkü bu kişiler dinledikleri bilgilerden işlerine yarayanları alarak karşısındakini zor duruma sokacak fırsatlar bulmaya çalışırlar.

Örneğin; Siz bir konuda başınızdan geçeni anlatırken, bir anda karşınızdaki kişinin, “Geçen gün bana kahveyi sevmediğini söylemiştin, şimdi de arkadaşlarınla kahve içmeye gittiğini söylüyorsun!” gibi sözlerle karşılaşılabilir. Aslında konu farklı bir sohbetle ilgilidir; sizin kahve alışkanlığınızla ilgili değildir .

Örneğin; siz bir konuda başınızdan geçeni anlatırken, bir anda karşınızdaki kişinin, “Geçen gün bana kahveyi sevmediğini söylemiştin, şimdi de arkadaşlarınla kahve içmeye gittiğini söylüyorsun!” gibi sözlerle karşılaşılabilir. Aslında konu farklı bir sohbetle ilgilidir; sizin kahve alışkanlığınızla ilgili değildir .

Yüzeysel Dinleyen

Bazı dinleyiciler de, “Yüzeysel Dinleyen” olarak adlandırılabilir. Bu dinleme özelliğine sahip kişiler konuşanın kullandığı kelimelerin yüzeyinde kalır ve altta yatan anlama ulaşamazlar.

Etkin Dinleme Özellikleri

Etkin dinleme becerilerinin önündeki en büyük sorun ise, insanların sıklıkla farkında olmadan veya olarak “iletişim engeli” niteliği taşıyan davranışlar sergilemeleridir.

Emretme, gözdağı verme, ahlâk dersi verme, öğüt verme (mesaj kaygısı), mantık yoluyla inandırma, yargılama, eleştirme, suçlama, teşhis koyma, lâkap takma, gülünç duruma düşürme, sorgulama, konuyu değiştirme, şakacı davranma gibi davranışlar tipik iletişim engelleridir.

Bu engellerle karşılaşarak yetişmiş olan çocuklar, engellerin yarattığı olumsuz duyguların hakim olduğu bir iç dünyaya sahiptirler. “Sulu göz” diye ad takılan bir çocuk kendisini değersiz hissetmesi, “Hiç çalışmıyorsun” yargısıyla yetişen çocuk kendini yetersiz hissetmenin temelini atmış olması, “Aslında öyle demek istemiyorsun” tanısı koyulan bir çocuk, inanılmama, yanlış anlaşılma, korunmasızlık gibi duygular hissedebilir gibi bir çok örnekler verilebilir.

Toplumu oluşturan bireyler her zaman sorunlarını çözmek için iletişim kurmak zorundadırlar. Uygar bir şekilde konuşma ve tartışma becerilerine sahip bireylerden oluşan toplumlarda sorunlar uygar bir şekilde çözülebilir.

Etkin Dinleme Türleri

Kişinin içine doğduğu, büyüdüğü ortamdaki iletişim şekli, kişinin düşünme ve konuşma şeklini, davranış biçimini kaçınılmaz bir biçimde etkiler. Her insan kendi izlenimlerine, tecrübelerine ve beklentilerine göre birbirinden farklı ve öznel düşünceler üretir.

Kişinin tüm algılama ve yorumları, olaylara yüklediği anlam, tüm fenomenolojisi, öz-benliğinin bir sonucudur. Her insan yaşananlara kendi bakış açısıyla tepki gösterir. İletişim becerisi, hayatımızdaki tüm olaylarla karşı bakış açılarını ve tanımlamaları araştırmak, soruşturmak ve bütünleştirmek sorumluluğudur.

Bu sorumluluk yaşananlara daha farklı açılardan bakabilmeyi gerektirir. İnsan ilişkileri, insani ilişkiler, iletişim konularında ilk olarak kabul edilmesi gereken her insanın birbiri ile aynı olmayan tutumları, davranışları, yorumlama şekilleri, hisleri ve ümitleri olduğudur. İnsanı, farklılıkları ile kabul etmek onu anlamanın ilk aşamasıdır. Aksi takdirde insanlar arası ilişkiler bozulur. Bunun yansıması ile toplumsal çatışmalar ve gereksiz zaman kaybı ortaya çıkar.

“Dinlemek” ve “Konuşmak” iletişimin en temel iki unsurudur. Bunları uygun zamanlamayla kullanmak hem konuştuğumuz kişiyi anlamamız hem de kendimizi anlatmamızda çok önemlidir.